Deniz taşıtları ve kirlilik

Gemilerden kaynaklanan deniz kirliliğinin; kazalar sonucu petrol yayılmaları, gemi boyaları ve balast suları dışında önemli bir nedeni de gemilerin katı ve sıvı atıklarını denize boşaltmalarıdır. Gemilerden kaynaklanan deniz kirliliğini önleme anlaşması (MARPOL)’e göre gemiler, denize boşaltılması yasak olan atıklarının işlem görmesi sonucu kalan kalıntılarını depolamak zorundadır. Gemiler, kirletici atıklarından kurtulmak için boşaltılma izni verilen atıkları denize boşaltmakta, izin verilmeyenleri de işleme tabi tutarak (yakma, ayırma v.s.) kalanları seyir esnasında depolayarak, limanlardaki atık kabul tesislerine boşaltmaktadırlar. Bu nedenle, limanlarda gemilerde oluşan atık ve kalıntıları, gecikmeye neden olmayacak şekilde alacak katı ve sıvı kabul tesislerinin olması gerekir. Denizlerin gemiler tarafından kirletilmesini önlemenin en etkin yolu, gemilerin seyir süresince depoladıkları katı ve sıvı atıklarını limanlardaki kabul tesislerine boşaltmalarıdır.
MARPOL 73/78 Sözleşmesi
MARPOL denizlerin gemiler tarafından işletme veya kaza nedeniyle kirletilmesinin önlenmesini amaçlayan uluslar arası temel anlaşmadır. Uluslar arası Denizcilik Örgütü (IMO) tarafından 1967’de Manş Denizi’nde Torrey Canyon kazasından sonra varolan OILPOL sözleşmesinin yerine hazırlanmıştı.1973’te ilk iki madde ve 1978 de diğer dört madde ile taraf devletlerce imzalandı. Bu maddeler:
ek I Ham petrolden kaynaklanan kirlenmenin önlenmesi,
ek II Dökme zehirli sıvı maddelerle kirlenmenin kontrolü,
ek III Ambalajlanmış şekilde deniz yoluyla taşınan zararlı maddelerden kaynaklanan kirlenmenin önlenmesi,
ek IV Gemilerden atık sulardan kaynaklanan kirliliğinin önlenmesi,
ek V Gemilerden katı atıklardan kaynaklanan kirliliğin önlenmesi,
ek VI Gemilerden hava kirliliğinin önlenmesine dair kurallardır.
Gemilerde katı ve sıvı atıklar (balast suları hariç):
pis su: tuvaletler, pisuarlar, gemi revirlerindeki küvetlerden, canlı hayvanların muhafaza edildiği bölmelerdeki sular ve buralardaki frengi deliklerinden gelen sıvı atıklar,
katı atık / çöp: bir teknede oluşabilecek evsel nitelikli katı atıklar,
sintine suyu: teknenin sintinesinde biriken su, yağ ve/veya yakıt sızıntılarıdır.
MARPOL ek I’e göre petrol taşınan tankların yıkanması yada makine dairelerinde biriken suyun boşaltımı hususundaki 6 Mart 1992 tarihli son düzenleme:
özel bölge dışında kalan bölgelerde,
kıyıdan 50 mil mesafede,
gemi seyri esnasında,
gemi yolunda,
her milde en fazla 30 litre,
milyonda 15 partikül (15 ppm) olacak şekildedir.
MARPOL ek – IV madde 1’e göre pis sular; arıtılmış olarak en yakın kıyıdan 4 deniz mili açıkta değilse arıtılmamış olarak en yakın kıyıdan 12 deniz mili açıkta ve her iki halde de saatte en az 4 deniz mili hızda süratle seyrederken boşaltmasına izin vermektedir. Ancak bu anlaşmanın hükümleri 200 gros tondan büyük veya 10’dan fazla kişi taşıması durumunda geçerlidir. Buna rağmen daha küçük tekneler pis su toplama yada arıtma aygıtları ile donatılmaları gerekecektir.
MARPOL anlaşması ek – V bölüm 3 ‘e göre bütün gemilerce (özel tekneler ve yatlar dahil) çöp cinsinden;
her türlü plastik maddelerin, sentetik halatların, sentetik balık ağlarının, plastik çöp torbalarının, içlerinde ağır metal ve zehirli atıklar bulunabilecek her türlü yanmış plastik maddelerin külleri
Sahile 25 milden daha yakın mesafe içinde denizde yüzebilen cinsten kumaş ve ambalaj malzemesi
Sahile 12 milden yakın mesafe içinde denize yemek artıkları ile kağıt dahil her türlü çöpün, cam ve madeni eşyanın, şişelerin ve çanak çömleğin denize atılması yasaktır.
Ancak MARPOL dünya denizlerinde kirlenmeye karşı hassas olan “ özel bölgeler” öngörmektedir. Ülkemizin de sahili olan Akdeniz ( Ege denizi dahil) ve Karadeniz bu bölgeler arasındadır.
MARPOL ek – V, bölüm 5’e göre “Özel bölge” sayılan bu denizlerde,
Her türlü plastik maddeler, sentetik halatlar, sentetik balık ağları, plastik çöp torbaları, yanmış plastik maddelerin külleri,
Kağıt dahil her türlü çöp, paçavra, cam, metal, şişe, çanak, çömlek, fincan, tabak, ambalaj malzemesi, kumaş,
Sahilden 12 mil mesafe içinde yemek atıklarının atılması kesinlikle yasaktır.
Ayrıca MARPOL ek – V bölüm 9 gereğince boyu 12 metreden büyük her teknenin yukarıda sayılan çöplerin denize atılamayacağını belirten bir tabela herkesin göreceği bir yere asılmış olacaktır.
Teknelerdeki pis su tankları için yeni düzenlemelerDenizcilik Müsteşarlığı’nın yayımladığı; 21.03.05 tarih ve 001873 numaralı yazısı ile özel tekne ve yatlarda bulundurulacak pis su tankların kapasiteleri ile ilgili yeni düzenlemeler getirilmiştir. Ülkemiz deniz kirliliğini önlemek için Akdeniz’de İspanya’dan sonra adım atan ikinci ülkedir.Pis su üreten yani, tuvaleti bulunan tekne ve yatlar bundan böyle bir pis su tankı ile donatılacaklardır. Pis su tankının kapasitesi, teknenizde bulunan yatak adedine göre günde 2 litre hesabıyla 2 günlük birikime yeterli olmak zorundadır. Pis su tankı kapasitesinin hesaplanmasında sadece tuvalet (WC) suları esas alınacaktır, mutfak ve duş suları MARPOL anlaşmasına göre pis su (sewage) sayılmazlar.Tekne ve yatlarda aranacak pis su tesisatının güvertelere yerleştirilecek bir ISO 8099 normuna uygun boşaltma flanşı olması gerekmektedir. Teknelerde pis su tankı bulundurulmasına, belgelendirme safhasında ve denetimlerde aranmasına “Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin geçici 1’inci maddesinde belirtilmiş 1 yıllık sürenin sonu olan 26.12.2005 tarihinden itibaren başlanacaktır.
Atık alım tesisleri ve ülkemizdeki durum
Ülkemizde deniz taşışlarından kaynaklanan deniz kirliliğinin önlenmesi amacıyla atıkların nitelik ve nicelik bakımından alımına ilişkin Çevre ve Orman Bakanlığı ile Ulaştırma bakanlığı, 26 Aralık 2004 tarih ve 25682 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Gemilerden Atık Su Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği"ni hazırlanmışlardır. Bu yönetmeliğin geçici 1'inci maddesi uyarınca da 26 Aralık 2005 tarihine kadar mevcut limanlarda atık su toplama tesisleri kurulacaktır. Bütün limanlarımız bu tesisleri kurmak ve işletme lisansı almakla yükümlüdürler. Balıkçı barınakları ve bağlama kapasitesi 50 yattan az olan marinalar ise en az 2 m3 kirli yağ, 5 m3 yağlı atık, 2 m3 pis su ve uygun miktarda katı atığı kabul edecek imkanlara sahip olacaktır. Aynı süre özel tekne ve yatlarda pis su toplama ve alımına ilişkin donanımların sağlanması için de geçerlidir. Bu yönetmeliğe aykırı hareket edildiği takdirde 2872 sayılı “Çevre Kanunun” ilgili idari ve cezai hükümleri uygulanır.
Özel tekne, yat veya 150 gros tonun altındaki ticari tekneler ile bunların bağlandığı marina liman ve iskelelerde henüz uygulama tam olarak hayata geçirilememiştir. Marinaların kapasitelerini ve servis hizmetlerini geliştirememiş, yada gerekli alt yapı değişlikleri için çok az marina işletmesi ilerleme kaydetmiştir. Diğer taraftan tekne sahiplerinin büyük bir çoğunluğu yeni yönetmelikten ve düzenlemeden bi haberdir. Yeni yönetmelikten haberdar olan kısmında yine büyük bir çoğunlu teknelerinde tadilat yapmaktan kaçınmakta, düzenlemeyi işlevsel görmemekte ve bir kısmı da öncelikli olarak tüm kıyı şeridinde uygun nitelikte alım tesislerinin yapımını beklemeyi tercih etmektedir. Diğer taraftan liman başkanlıklarınca yeni inşa edilen teknelerde bu düzenek istenmekte ve öngörüldüğü şekli ile tekne planlarında değişikliği istemektedir.
MARPOL 73/78 sözleşmesinin I.,II. ve V. Eklerine Türkiye ancak 10 Ocak 1991 tarihinde taraf olmuş ve yürürlüğe almıştır. MARPOL’un muhtelif maddeleri gereği, ülke limanlarında gemilerin atıklarını kabul etmeye yeterli alım tesislerini kurdurmak ve çalıştırmak zorunluluğu anlaşmaya taraf devletlere düşmektedir. Bu maddeler devlete liman atık alım tesislerini kurma ve çalıştırma zorunluluğu değil, ülkedeki liman ve terminallerin atık alım tesislerini çalıştırmasını sağlama yükümlülüğü yüklemektedir. MARPOL’un bu konuda kastettiği ve muhatap aldığı ülke makamı, ülkenin denizcilik idaresi yani ülkemiz için “Denizcilik Müsteşarlığıdır”.
Birleşmiş Milletler Denizcilik Örgütü’nün tüm mevzuatının muhatabı ülkenin denizcilik idareleridir. Çevre bakanlığı’nın Birleşmiş Milletlerdeki muhatabı Çevre Programı (UNEP) dır. Çevre Bakanlığı, çevre politikalarının tespit ve koordinasyonuyla yükümlü iken Denizcilik Müsteşarlığı, denizlerde, deniz araçlarından kaynaklanan kirlenmeyi önleyecek her türlü tedbirleri almakla yükümlü bir kuruluştur. Bu bağlamda liman atık alım tesislerinin oluşturulması ve çalıştırılması konusunda ülkemizde sorumlu makam Denizcilik Müsteşarlığıdır.